Ik ben door Pater Yousif Thomas MIrkis o.p. in 2002 in een mooie kerk terecht gekomen. Een lokale kerk, Chaldeeuws. Zoals de orthodoxe kerken, nationaal georganiseerd, per volk, per taalgroep. Dat nationale kan zo zijn problemen geven, zowel met nationalisme, als met machtsvervlechting, of plotselinge clash tussen machten als er een ferme politieke wissel is. Als de politieke boss de kerk mag, voelen de kerkleden zich senang, de meesten althans. Eigen veiligheid eerst en een opgemaakt bed ligt best lekker. Maar als de boss zoiets als Assad is, of zoals de tsaren waren, of de Schepenen van Amsterdam in ons koloniale tijdperk, dan kun je ook wel ver weg raken van die Navolging van Jezus.
De Chaldeeuws katholieke kerk werd in 1552 katholiek, sloot zich aan bij Rome. Deze kerk krijgt dus al bijna 500 jaar de wereldgebeurtenissen mee, het belangrijkste informatiekanaal wellicht in die eerste eeuwen van deze Unie? Wie goede oren heeft hoort dan veel.
Heel even over de dominicanen en dominicanessen hier. Dat is een gemengde orde, ze hebben leden zowel uit de Chaldeeuws katholieke als Syrisch katholieke als Romeins katholieke kerk. Drie verschillende rituelen, die ondanks grote lijnen best stevig uiteen lopen. De kerkleidingen zijn onderling lang niet zo oecumenisch als deze orde, die het achterland is van bisschop Mirkis. Hij kreeg zijn opleiding in Frankrijk en weet dus vrij goed hoe de Europese hazen lopen. Hetzelfde geldt voor patriarch Sako. O ja, bisschop Mirkis is een Europese benaming. Hier heet hij bisschop Yousif. of bisschop Yousif Thomas.
Wat mij verbaast aan die Unie in 1552: hier hebben ze tot op heden gehuwde priesters, terwijl in Europa in de rk kerk van die tijd het verplichte priestercelibaat weliswaar al een paar eeuwen wet was, die werd echter in de praktijk veelal niet gehandhaafd. Monniken klaagden in de 12de en 13de eeuw dat mensen daardoor de kloosterlijke toewijding niet meer begrepen, of gingen denken dat buitenhuwelijkse relaties goed zijn. En Erasmus klaagde de bisschoppen aan dat die alle praktijken toelieten, omdat ze rijk werden van de sancties die ze dan konden opleggen. Het moge kerkelijke roddel zijn, de info stamt uit onderzoeksboeken. Wat mij dus verbaast: dat Rome deze Unie verdroeg, in een tijd dat het de puntjes op de celibataire i ging zetten. Koloniaal gedrag, zo van wij passen ons niet aan aan barbaren? Of aan die uithoek die er niet echt toe doet? Of was deze kerk te klein om er in Rome over te gaan nadenken? Of heeft het álles te maken met de Reformatie? Want dat het er echt van kwam, van het verplichte celibaat als praktijk, hing zeker met die Reformatie samen: het werd een zeer helder en gewild onderscheid tot de afgedwaalden, bovendien had meen ik Luther zich ook scherp uitgelaten over die celibaatswet. Chaldeeuwers of niet, Rome werd strak voor zijn priesters inzake dat verplichte celibaat. Het is doorgaans de vijand die uiteindelijk jouw gelaat bepaalt; tenzij je echt goed christelijk weet te vergeven en te verzoenen, maar dat was indertijd nog niet aan de orde onder de Europese christenen. Rome kreeg dankzij de Reformatie de wet tot celibatair priesterschap er ook in de praktijk door. Deze lieve, open, interessante Chaldeeuwse kerk geeft me veel te denken. Ik ken haar nu van hoog tot laag en dat is een aardige kennismaking. „Ook met een dinkytoy patriarch”, in de woorden van Mirkis toen we grapten over die kleine kerk. Patriarch Sako is enkele turven korter dan ik!
(Voor de heidenen onder mijn lezers: een priester moet hier wel voor zijn wijding zijn gehuwd, zo niet dan blijft hij celibatair. En alleen ongehuwde priesters kunnen bisschop worden. Bisschop Yousif heeft onder zich 3 gehuwde en 3 ongehuwde priesters. Na hem kan een priester uit een andere regio hier bisschop worden. Zes priesters dus, waarvan er één de monnik is uit de Syrisch kath kerk, te Sulaymaniyah en één bejaard en titulair bisschop is. Met alle kerkjes samen in dit land heb je hier bijna meer bisschoppen dan priesters. Het lijken dinkytoy kerkjes, maar de Chaldeeuws katholieke kerk is inmiddels zelf wereldkerk, heeft haar leden over de hele wereld verspreid met dank aan de laatste 35 jaar Iraakse geschiedenis.)
Die kleine man nu, de patriarch, is zeer beweeglijk en zeer ijverig. In december 2014 mocht ik meemaken hoe er plechtig een heel nieuw boekje werd gepresenteerd aan de gelovigen. Op verzoek van Rome hadden de bisschoppen van deze kerk overlegd en geaccepteerd om hun liturgie wereldwijd te uniformeren, omdat er overal wat eigen praktijken in slopen. Alles mooi op schrift gesteld. Mooi gebedsboek voor de kerk. Mocht niet mee naar huis, zuinig mee zijn. Ik heb er stiekum een meegenomen, durfde het niet eens te vragen.
Verleden jaar was er al het een en ander veranderd, had bisschop MIrkis deels bedacht. Nu is er inmiddels veel veranderd, ik verdwaal als ik wil mee volgen. Uit twee of drie boeken afwisselend wordt er gebeden of gereciteerd of gezongen. Wat nog steeds is: prachtige dialogen tussen priester, diaken, volk. Echt een gezamenlijk feest. Ook nog steeds grotendeels Arabisch maar met enkele prachtige ritmische gezangen in Aramees. Wel hebben die Aramese gezangen een andere plek gekregen in het geheel, voor katholieke begrippen zijn ze gepromoveerd. Dat door mij gejatte boekje heeft voor de gelovigen al afgedaan, het ligt er nog wel maar niemand gebruikt het. Mijn schuldgevoel is over.
Toen ik er naar vroeg, bij onze dagelijkse wandeloefening ter afsluiting van de dag, begonnen zowel bisschop MIrkis als Abuna Qais te lachen: „Ja, ja, de patriarch is zeer actief in het telkens weer veranderen van de liturgie en nog weer iets nieuws bedenken.” Hij is ook een beetje een mierenneuker denk ik, want bij een van de herhaalde antwoorden door het volk zijn van de vier woordjes er twee omgekeerd: Vader vergeef ons.. is vergeef ons, Vader.. geworden.
Wat ik daaraan spannend vind: diepste oorlogstijden, en het volk gaat vol overgave zich al die veranderingen telkens eigen maken. Want het meebidden gaat met volle overtuigde stem, en uit het hoofd; alleen de ingelaste beurtpsalmen gaan naar het vier weken-ritme en dus met boek. Ik moet er nog verder over filosoferen, maar mijn intuïtie zegt me dat het pleit voor deze hele kerk in dit „land achter gods rug”. Ik houd van deze kerk, best mogelijk dat dat gewoon nostalgie is, zo met het klimmen der jaren… Nee, ik proef de onderlinge liefde tussen alle rangen en standen, en dat is weldadig. Ondanks de beleefdheidsrituelen rond rangen en leeftijden voelt het meer nabij dan hiërarchisch; meer functioneel dan afstand scheppend. Daar zal dat dinkytoy zeker mee te maken hebben. „We zijn een grote familie”, zei Yousif Thomas me in 2014.
Een fysiek detail, voor alle kerkjes hier: de elektriciteit van Kirkuk wil deze dagen ook niet zo, ze stottert nogal. In de kathedraal vallen licht en microfoon uit, dan neemt de generator het over en dan gaat alles weer aan. De stadsstroom komt geruisloos terug. Valt die weer uit, weer alles donker tot de generator het overneemt.
Nu is Abuna Qais snel naar buiten gerend om Abuna Sliwa benzine te geven voor zijn generator, want hij is er doorheen. Deze maand viel de electra te vaak uit. Over tien minuten begint de Viering die nu bij afwezigheid van bisschop Mirkis Abuna Qais moet doen. Hier is benzine verdelen de belangrijkste voorbereiding voor een viering. Ik denk dat de tijden velen soepel maken. Of strak gespannen, óf zo soepel als olie. De liturgie wordt er beter van.
Nu de bisschop weg is, krijg ik een lang gesprek met Abuna Qais, qua leeftijd makkelijk mijn zoon, met een beetje moeite ook kleinzoon. Daaraan kan ik mijn ouderdom afmeten. Hij vindt dat Europeanen niets weten van moslims. „Jullie moeten begrijpen dat jullie moslims anders zijn dan hier. Die van jullie zijn kleine groepjes, minderheid. Die passen zich aan. Hier hebben ze de macht, en dan geeft de Koran hen veel ruimte om die macht heel ongemakkelijk te gebruiken.” Ik antwoord: „Dat is precies het verschil dat ik waarneem tussen de christenen hier en die van Europa. Hier zijn jullie een kleine minderheid, dat maakt je heel anders dan de christenen van Europa die ruim 500 jaar de wereldmacht waren, daarvóór al enige eeuwen de belangrijkste Europese macht, en in de meeste landen zijn de kerken nog steeds gelieerd aan de politieke macht; minstens de hogere klassen christenen.” Op zijn verzoek lopen we de landen na, zover ik het dan weet. Dan concluderen we (duurde wel ruim een uur, het gesprek): een deel van de crisis in de moslimwereld zijn de fundamentalisten, is DAESH. Maar de crisis is inherent, omdat voor velen de Koran letterlijk Gods Woord is. Een oude moslimdiscussie is weer begonnen, maar zal nog duren en de voorwaarden zijn lastig met die oorlogen. En we zien een ander probleem. Wij hebben Jezus als voorbeeld, maar of je nu een voorbeeld moet nemen aan het leven van de profeet Mohammed? De fundamentalisten hangen volledig daaraan, dat is gevaarlijk in landen waar ze de politieke macht krijgen. (Ik denk zachtjes, dat waar mannen macht krijgen ook Jezus niet helpt. Het historische bewijs is te duidelijk… dat testosteron…het zijn sterke schouders die macht echt kunnen dragen!)
Qais: „Wat bisschop Yousif zei twee jaar geleden: ‚Europa moet oppassen, want het is niet alleen Mosul dat in problemen raakt. Dit kan een Derde Wereldoorlog worden. Dat kan het worden als Europa niet heel verstandig meewerkt aan oplossingen hier’. Weet je, ik heb heel goede moslimvrienden. Ik houd van ze. Maar ik vind dat we met de Bijbel een boek hebben dat ons duidelijker richting geeft. Je ziet de ontwikkeling door de vele eeuwen heen van Mozes tot Jezus. We kunnen niet een bijbelvers pakken over geweld en dan zeggen, dat dat Gods ultieme wens is. Moslims kunnen dat wel doen met een Koranvers. Fundamentalisten gebruiken de Koran op die wijze.” Dan merk ik op: „Weet je dat veel Calvinisten de Bijbel ook op die wijze lezen? Als letterlijk Gods Woord, waar je niet theologisch in mag zoeken om het werkelijk te verstaan?” Hij kijkt verrast. En dan weet ik nog, dat het Nederlandse Calvinisme van de 18de eeuw van grote invloed was in de USA op de ontwikkeling van het fundamentalistische christendom daar. Het leidde (indirect ?) tot die USA missionarissen die sinds 1824 het Ottomaanse Rijk al missionerend overspoelden om Jezus’ Wederkomst mogelijk te maken. Dan vult Qais aan: „We kregen hier ook evangelicale missionarissen, dat werd heel gevaarlijk voor ons. Want de moslims kunnen al die verschillende christenen niet uit elkaar houden. Voor hen zijn het christenen en dat werd voor ons merkbaar.” Ik geef aan dat zijn bisschop, toen nog pater Yousif Mirkis, me dat al in augustus 2003 te kennen gaf; de Amerikaanse missionarissen die achter de soldaten aan kwamen en missioneerden. Hoe gevaarlijk dat voor de christenen werd. Het werd de eerste golf van vijandigheden van lokale moslims tegen lokale christenen, omdat men hier gewoon is elkaar in het eigen geloof te respecteren en niet te pogen elkaar te bekeren. Yousif Thomas is fel tegen proselitisme. Qais: „We hebben hard moeten werken om de relatie met onze wat verdere buren goed te houden, want er groeide veel misverstand en wantrouwen. Wie ons persoonlijk kende wist beter. Maar moslims die ons niet persoonlijk kenden werden wantrouwend. Dat maakte het in die tijd, waarin de eerste felle aanslagen kwamen, ongemakkelijk voor ons. Dat kregen we heel langzaam weer in de greep, maar het was een belangrijke reden voor veel christenen om te emigreren. Het ergste was eigenlijk dat enkele van die evangelicale groepen bijbels gingen uitdelen aan moslims. Doen ze nu ook in vluchtelingenkampen. Dat is niet goed.” We komen nog weer op Europa, het zo andere karakter van een christendom dat in macht is gegrondvest, en christendom als kleine minderheid. Hoewel een kleine minderheid zich ook kan gaan gedragen als een „uitverkoren volk” en dat kan arrogant maken. Dan is de dag voorbij.
Terug in Sulaymaniyah, het klooster. Hier zijn de tegels van de kloostertuin vervangen, de meeste waren kapotgegaan aan alle butagasflessen die de vluchtelingen te hard neerzetten. Net nieuw gegoten tegels, met nog een schutlaag, die er over enkele weken wordt afgeslepen. Dat zal een stoffeest worden in het hele klooster. Maar de komende dagen zal het ook vooral schoonmaken zijn, toch al, vanwege alle actuele stof en pogingen om desondanks te kunnen ademen. Dit wordt dus mijn afsluitende bericht.
Ik begrijp nu ook de kloosterratten. Ze woonden slechts in die voorraadkamer, en konden onder de deur door om overal eten weg te halen. Er zijn nu drempels onder de deuren gemetseld. En men gaat het brood nog beter opbergen. Ik wens de ratten toe dat ze een eigen hemel hebben. Mensen zijn niet aardig tegen hen.
Zoals het hier altijd gaat. Voor mij volstrekt onverwacht lopen drie Fransen binnen, een hulporganisatie. De avond is aan hen gewijd, veel informatie over de situatie hier. De belangrijke samenvattingen, met name van Jacques Mourad, die in handen van ISIS was, bij Assad in de gevangenis… „DAESH is niet het grootste probleem hier. Natuurlijk, wel voor de mensen die voor DAESH moesten vluchten of onder DEASH leven, dat is hard. Maar geo-politiek is DEASH niet het grootste probleem. Wat hier speelt is veel complexer. ISIS is vooral een instrument; ze worden gebruikt in een groot spel om deze regio. Natuurlijk, Saoudi-Arabië voorop, Qatar, en Turkije met heel eigen wensen. Maar er waren Iraakse en Syrische personen die belang hadden bij hun opkomen, hun verspreiding. En de Internationale Gemeenschap? De 400.000 Syriërs die sneuvelden zijn voornamelijk burgers. Door bombardementen van buitenlandse machten. Veel buitenland heeft belang bij deze regio en bij het soort regiems dat hier zit. En Assad gaf christenen speciale bescherming, Saddam Hoessein ook. Die bescherming is nu weggevallen, het is een verlies van voorkeurbehandeling. In de complexiteit van deze tijd wordt dat op persoonlijk niveau anders beleefd: veel christenen van Caracosh beweren dat hun buren DAESH hebben geholpen. Onzin, als je ziet hoeveel vluchtelingen er zijn, de grote meerderheid moslims.” Even is hij stil, dan zegt hij: „Voor Kadaffi hadden ze één vliegtuig nodig om hem kwijt te raken. En nu al die vliegtuigen en 400.000 doden? Ze willen gewoon Assad houden. Toch is die erger dan DEASH. Hij is bereid zijn hele volk kapot te maken als hij de macht kan behouden.” Jacques laat zijn mobiel zien. „Kijk wat ik de laatste twee uur binnenkreeg: 90 aanvragen van Syriërs die naar Libanon ontkwamen, die hulp nodig hebben. Tot een maand geleden kreeg ik dat uit Syrië, nu uit Libanon. En ik ben er maar één, in Irak. Hoe velen roepen dus om hulp. Europa heeft het recht niet de grenzen te sluiten voor deze mensen die de oorlog willen ontlopen.” Ik denk weer aan „onze” publieke debatten, de afkeer van nog meer vluchtelingen. Europa zal over de brug moeten komen, VS ook. Dan hoor ik weer Jacques zeggen: „Europa en de VS gaan de rekening krijgen van deze enorme ontwrichtingen in onze regio, in Afrika. Ze gaan de rekening krijgen, over een of over twee generaties. Die komt, die rekening is niet tegen te houden.”
gegeven Sulaymaniyah, 12 januari 2017
EEN NASCHRIFT. NOODZAAK
Met zuster Friederike zit ik in de zon koffie te drinken na aankomst. Ze vraagt naar mijn ervaringen met de studentes, en dan vertel ik van een studente die me dringend om massage vroeg, maar telefoneerde terwijl ik poogde… ik ben bijna zeker dat haar lichaam me verried dat zij misbruikt werd, maar dat heb ik niet gezegd tegen die vrouw, tenslotte ga ik weer weg. Nu ik het Friederike vertel, zegt ze: „Dat overkomt hier heel veel vrouwen. Incest, door bekende mannen, de familie of buurmannen; en seksueel geweld binnen het huwelijk.” Ik vertel vanuit Latijns Amerika hoe dat daar is, hoe daar de aantallen liggen. Van een paar landen weet ik het. 40-70%, per land wat verschillen bij eerste onderzoek. Guatemala 80% volgens een pastoor daar in zijn parochie. Ik spreek over 1995-2005. In die jaren begon de openbare discussie erover op te komen, en de eerste onderzoeken, mede doordat de stiefdochter van Daniel Ortega ermee naar buiten kwam. Eigenlijk gewoon omdat ze om die reden de achternaam van haar vader terugwilde. Dat werd naar de pers gelekt. Met haar heb ik lang gewerkt, haar lichaam vertelde me veel, en zij vertelde veel over de algehele situatie.
Friederike vermoedt, dat het in de christelijke gemeenschappen erger is dan in de moslimgemeenschappen. In de christelijke gemeenschappen is het volstrekt taboe om over seksualiteit te spreken, dus de meisjes kunnen het niet aankaarten. In de moslimwereld behoort seksualiteit tot een genot waar je vrij open over kunt spreken, wat het ook makkelijker maakt misbruik aan te kaarten. Maar onderzoeken zijn er niet naar, daarvoor is de mannenwereld in de openbare ruimte nog veel te dominant; aan de rand wat vrouwen om het op te sieren. Binnen de vrouwenwereld wordt het kennelijk wel verteld onder vertrouwden.
Ik begrijp nu nog beter de absolute vriendelijkheid, verlegenheid, onderdanigheid van de jonge vrouwen, vooral de christelijke vrouwen. Als je seksueel misbruikt wordt als kind, als jong meisje, dan gaat je hele natuurlijke bescherming aan gort. Dan ben je weerloos gemaakt voor alle facetten van het leven. Het gevoel van veiligheid dat de babies werd gegund, is dan volledig weggerukt en maar moeizaam te herstellen in de loop van een leven. Als ze vijftig zijn? Niet meer van belang voor eisende mannen? Dat misbruik is dus (onbewust???) deel van een machocultuur, het is zogezegd een voorwaarde. In Nicaragua hadden ze er een gezegde voor dat mij woest maakte: „Arca abierta, el justo peca (open deur, dan zondigt zelfs een rechtvaardige). Zo van, als er geen bescherming is kun je vrij in en uit. Klthmmls!
Bisschop Yousif heeft me gevraagd om in het Engels wat handreikingen te bieden hoe ze de studentes nu verder kunnen begeleiden op het punt van door hun trauma’s heen komen, gerelateerd aan mijn waarnemingen. Ik ga wegen zoeken om ook dit probleem voorzichtig aan te kaarten.
Tot slot:
Voor wie ze nog niet kent. Er staan 6 filmpjes op Youtube. 5 korte, 1 van 12 minuten.
Mirkis over vrede: https://www.youtube.com/watch?v=WGx9WzqFm50
Mirkis over samenwerken: https://youtu.be/RAtHoAHqWa0;
Mirkis over de studenten: https://youtu.be/eVwK1RXMMic;
Mirkis over samenwonen: https://youtu.be/F2O5VSjo7NM
Mirkis over hoop: https://youtu.be/p0D3dN9NeDQ;
Deze Chaldeeuwse kerk in Kirkuk: https://youtu.be/JJJAFx8npd8 (november 2016)